اتاق بازرگانی صنایع و معادن تهران در حالی نمودار مربوط به شاخص تولید و فروش خودرو طی سال‌های 88 تا 94 را اعلام کرد که در بیشتر فصول تحت‌بررسی، میان این دو شاخص تعادل ایجاد نشده است. بر این اساس، در 20 فصل تحت بررسی، تنهاسه فصل را می‌توان یافت که در آنها تعادل و انطباقی کامل میان شاخص فروش و تولید برقرار شده و در سایر فصول، یا تعادل مقطعی و زودگذر بوده یا فاصله میان شاخص‌های موردنظر وجود داشته است.
نقطه ابتدایی این نمودار، فصل اول (سه ماهه نخست سال) 1389 است که در آن، شاخص تولید و فروش خودرو روندی عکس یکدیگر را طی کرده‌اند. بر این اساس، طی فصل اول 89، شاخص تولید با رشد مواجه شده، حال آنکه شاخص فروش افت را تجربه کرده است. در این مورد یک نکته وجود دارد؛ اینکه، تولید از ابتدای فصل اول، پی‌در‌پی صعود کرده؛ به‌نحوی‌که در هفته‌های ابتدایی سال و به‌دلیل تعطیلات نوروز، تیراژ خودروسازان معمولا پایین است، اما با گذر از این مقطع کوتاه، تولید رفته رفته افزایش می‌یابد. با فاکتور گرفتن از برخی استثناها، این روند معمولا هر‌ساله در خودروسازی کشور طی می‌شود، به‌نحوی‌که جاده مخصوصی‌ها در ابتدای سال، تیراژ را با شیب کم آغاز و پس از دو سه هفته، فتیله تولید را بالا می‌کشند تا به تیراژی مطابق با برنامه تولید و پیش‌بینی فروش برسند. به‌عبارت بهتر، خودروسازان معمولا به یک عدد مشخص در تیراژ روزانه می‌رسند و اگر اتفاق خاصی رخ ندهد، تا پایان سال و البته با کمی بالا و پایین، همین روند را ادامه می‌دهند. با این حال، گاهی به‌دلیل محقق نشدن پیش‌بینی مربوط به فروش خودروها، شرکت‌های خودروساز مجبور به تغییراتی مقطعی در برنامه تولیدشان شده‌اند.
هر چه هست، طی سه ماه ابتدایی سال 89، شاخص تولید و فروش، خلاف جهت یکدیگر حرکت کرده‌اند و این در شرایطی است که طی فصل دوم این سال، مسیر حرکت این دو شاخص تغییر را به خود می‌بیند. بر این اساس، از آغاز سه ماهه دوم سال 93، شاخص تولید سر به نزول گذاشته و در مقابل، شاخص فروش روندی صعودی را در پیش گرفته است. این موضوع سبب شده که شاخص‌های تولید و فروش، سبقت و عقب ماندن از یکدیگر را جبران کرده و به هم نزدیک شوند. اوضاع به شکلی پیش رفته که در سه ماهه سوم سال مورد بررسی، شاخص تولید و شاخص فروش، متناسب با یکدیگر بوده و تعادل میان آنها برقرار شده است. با این شرایط، می‌توان فصل سوم سال 89 را فصل متعادل دانست، چه آنکه به نوعی، تولید و تقاضا با یکدیگر برابر بوده‌اند.
با این حال اما با آغاز فصل چهارم سال 89، مسیر شاخص تولید و فروش به‌تدریج از یکدیگر جدا و اتفاقات فصل نخست (عقب ماندن فروش از تولید) تکرار شده است. در این فصل، شاخص تیراژ در مقایسه با شاخص فروش، رفته رفته افزایش یافته تا تعادل برقرار شده میان آنها در فصل سوم، به هم بخورد. البته طبق نمودار مربوطه، فاصله این دو شاخص در فصل چهارم، کمتر از فاصله ایجاد شده میان آنها در فصل اول است. در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که طی سال 89، متعادل‌ترین فصل شاخص تولید و فروش، فصل سوم (پاییز) بوده است و نامتعادل‌ترین آن نیز فصل اول یا همان بهار.
اما به سال 90 برویم، سالی که در فصل اول آن اتفاقی متضاد با فصل آخر سال 89رخ داده است. طبق نمودار مربوطه، در فصل نخست سال 90، شاخص تولید نزول کرده و در مقابل با رشد شاخص فروش روبه‌رو هستیم. این به آن معناست که این دو شاخص در بازه زمانی موردنظر، روندی عکس فصل چهارم سال 89 را طی کرده‌اند تا دوباره به تعادل برسند. نکته دیگر اینجاست که در میانه‌های فصل اول، شاخص تولید و فروش، در مقطعی کوتاه با یکدیگر متعادل شده‌اند. هر چند در این دو شاخص در فصل دوم، تعادلی کامل (مانند آنچه در فصل سوم سال 89 رخ داده بود)، اتفاق نیفتاده، با این حال شاخص تولید و شاخص فروش تا حد زیادی به یکدیگر نزدیک و فاصله فصل قبل میان آنها، کاهش یافته است. این دو شاخص اما در فصل مورد بررسی، روندی عکس فصل اول را طی کرده‌اند، به‌نحوی‌که تولید صعود کرده و فروش سر به نزول گذاشته است. با آغاز فصل سوم اما با افت شاخص تولید روبه‌رو بوده‌ایم، حال آنکه در مقایسه با آن، شاخص فروش کاهش کمتری را به خود می‌بیند. هرچه در این فصل جلو رفته‌ایم، فاصله دو شاخص موردنظر از یکدیگر افزایش یافته و این نشان میدهد تولید و فروش به سمت عدم‌تعادل میل کرده‌اند.
طبق نمودار اما هر دو شاخص تولید و فروش در فصل چهار سال 90، به روند نزولی خود ادامه داده و رفته رفته میان آنها تناسب ایجاد شده است. بر این اساس، هرچه به انتهای فصل چهارم سال مورد بررسی نزدیک شده‌ایم، تعادل بیشتری میان شاخص تولید و فروش برقرار شده، به‌نحوی‌که در انتهای سال، این دو شاخص انطباق کاملی با یکدیگر پیدا کرده‌اند. در مجموع، شاخص تولید و فروش در سال 90 و در مقایسه با سال 89، تناسب و تعادل نسبتا بیشتری با یکدیگر داشته‌اند، چه آنکه فاصله میان آنها کمتر بوده است. در سال 90 اما متعادل‌ترین فصل از نظر دو شاخص تولید و فروش، فصل چهارم و نامتعادل‌ترین آن نیز فصل سوم بوده است. سال 90 را باید سال رکوردشکنی خودروسازان در تولید دانست؛ زیرا طی آن در مجموع یک میلیون و 640 هزار دستگاه انواع خودرو در کشور به تولید رسید.
آغاز بحران خودروسازی
اما نگاهی نیز به نمودار مربوطه در سال 91 بیندازیم، سالی که از آن به‌عنوان دوران سیاه خودروسازی کشور یاد می‌شود. در این سال که مصادف بود با رفتن پژو (به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری وقت خودروسازی کشور)، تیراژ به‌شدت کاهش یافت و کام رکوردشکنی خودروسازان در سال 90 را تلخ کرد. نکته جالب‌تر در مورد این سال، یکی شدن شاخص تولید و شاخص فروش طی دو فصل متوالی آن است، اتفاقی که طی سال‌های 88 تا 94، تنها همین یک بار رخ داده است.
بر این اساس، در دو فصل ابتدایی سال 91، شاخص تیراژ و شاخص تولید به‌شدت افت کرده و روندی یکسان را با هم طی کرده‌اند و این وضع تا ابتدای فصل سوم بدون تغییری خاص،ادامه داشته است. با آغاز فصل سوم اما شاخص تولید راه خود را از شاخص فروش جدا کرده و سر به صعود گذاشته است. هرچند شاخص فروش نیز روندی رو به افزایش را در ابتدای فصل سوم آغاز کرده، با این حال، میان آن با شاخص تولید، شکاف ایجاد شده و این روند تا اوایل فصل چهارم ادامه داشته است. بر این اساس، شاخص تولید و شاخص فروش، کمی پس از آغاز فصل چهارم، به تعادل رسیده‌اند، تعادلی که البته پایدار نبوده است. طبق نمودار منتشر شده، مسیر دو شاخص موردنظر در ادامه فصل چهارم، جدا شده و فاصله‌ای نسبتا فاحش میان آنها ایجاد شده است. در این دوره، شاخص تولید روندی نزولی را تجربه کرده، حال آنکه شاخص فروش توانسته خود را بالا بکشد. با آغاز فصل نخست سال 92، مسیر این دو شاخص عکس شده و تیراژ صعود کرده و فروش نزول را به خود دیده است. هرچند در میانه‌های فصل، دو شاخص موردنظر به یکدیگر رسیده‌اند، اما همسایگی شان خیلی طول نکشیده و همان طور که تولید به صعود خود ادامه داده، فروش نیز روند نزولی اش را حفظ کرده است. این روند تا آغاز فصل دوم سال ادامه داشته، با این حال، دو شاخص مورد بررسی ضمن آنکه همچنان از یکدیگر فاصله داشته‌اند، اما مسیرشان تقریبا عکس شده است. بر این اساس، در آغاز فصل دوم سال 92، شاخص تولید و فروش، مسیرشان را در مقایسه با فصل قبل تر، تغییری نسبی داده‌اند، هرچند هرچه جلو رفته‌اند، فاصله میان آنها، کمتر شده اما به صفر نرسیده است. در فصل سوم سال مورد بررسی اما شاخص تولید سر به نزول گذاشته، با این حال شاخص فروش توانسته به روند رو به رشد خود ادامه بدهد. طی فصل سوم اگرچه دو شاخص تحت بررسی توانسته‌اند یکدیگر را قطع و به تعادل برسند، با این حال پس از مقطعی کوتاه، مسیر آنها از یکدیگر دوباره جدا شده است.
فصل عبور از بحران
نگاهی به نمودار مربوطه مشخص می‌کند که در فصل چهارم سال 92، شاخص تولید به‌شدت رشد کرده که دلیل آن، خروج مقطعی خودروسازان از شرایط بحرانی تولید است. به‌عبارت بهتر، در این فصل که مقارن با توافق هسته‌ای ژنو و لغو برخی محدودیت‌ها علیه خودروسازی کشور است، تولید جانی دوباره گرفت و به اصطلاح فنر فشرده آن یکباره آزاد شد. در واقع خودنمایی شاخص تولید در فصل چهارم سال 92، ریشه در افت شدید تیراژ طی فصول قبل و پایین آمدن پایه تولید طی سال 91 و 9 ماهه سال 92، دارد. در این فصل هرچند شاخص فروش نیز به روند رو به رشد خود ادامه داده، با این حال فاصله‌ای فاحش میان آن با شاخص تولید به چشم می‌آید. در حالت کلی، سال 92 ، سالی نامتعادل برای شاخص تولید و فروش بوده و در بیشتر اوقات، میان این دو فاصله برقرار شده است. اما نمودار مربوط به سال 93 نشان میدهد عدم تعادل میان شاخص فروش و تولید، در فصل اول این سال نیز ادامه داشته است. بر این اساس، شاخص تولید طی فصل مورد بررسی، روندی نزولی به خود گرفته، با این حال شاخص فروش همچنان در مسیر صعود حرکت کرده است.
این دو شاخص در اواخر فصل اول به هم رسیده و میان شان به نوعی تعادل برقرار شده، اما این تعادل با شروع فصل دوم، به سرعت به هم خورده است. نمودار فصل دوم سال 93 نشان میدهد که شاخص فروش با آغاز این فصل روندی نزولی را در پیش گرفته و شاخص تولید نیز نتوانسته به اصطلاح خود را جمع و جور کند و از همین رو با آغاز فصل سوم، این دو کمی به هم نزدیک شده‌اند. در طول فصل سوم اما اگرچه شاخص فروش صعود قابل توجهی را تجربه کرده، با این حال کندی شاخص تولید سبب شده فاصله میان این دو دوباره افزایش یابد. طبق نمودار، به‌نظر می‌رسد بیشترین فاصله و عدم تعادل میان شاخص تولید و فروش، در آغاز فصل چهارم سال 93 رخ داده، هرچند در طول فصل، این فاصله کمتر شده است. بر این اساس، طی فصل چهارم، هر دو شاخص فروش و تولید، به‌شدت افت کرده‌اند و این افت سبب شده در اواخر فصل میان این دو تعادلی پایدارتر در مقایسه با چند فصل گذشته برقرار شود. دلیل اصلی افت فروش طی فصل چهارم سال 93، آغاز تحریم بازار خودرو از سوی مشتریان به دلایلی از جمله بالا بودن قیمت خودرو و خوش‌بینی آنها به آینده بازار به‌دلیل پیشرفت مثبت مذاکرات هسته‌ای در آن مقطع زمانی است. از پس همین کاهش فروش بود که خودروسازان نیز مجبور به کاهش تولید شدند تا میان عرضه و تقاضای آنها تعادلی نسبی شکل بگیرد.
