جدیدترین آمار مربوط به داخلی سازی خودروهای کشور، نشان می‌دهد هنوز هیچ‌یک از محصولات، ۱۰۰ درصد ساخت داخل نیستند و حتی پراید هم دارای قطعات خارجی است.
بنا بر آماری که انجمن خودروسازان ایران به نقل از وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده است، داخلی‌ترین خودروهای کشور، شامل سمند، پژو 405 و پژو پارس تا مرز ۹۳ درصد ساخت داخل شده‌اند و این موضوع نشان می‌دهد هنوز هم وابستگی به قطعات خارجی، در صنعت خودرو کشور وجود دارد. در حال حاضر بیشترین تیراژ خودروسازی ایران را محصولاتی قدیمی تشکیل داده‌اند و اگرچه گمان می‌رفت طی این سال‌ها کاملا داخلیسازی شده‌اند؛ ولی آمار انجمن خودروسازان، خلاف این موضوع را نشان می‌دهد. در آمار انجمن خودروسازان مشخص نیست دقیقا کدام قطعات هنوز داخلیسازی نشده‌اند؛ بااین‌حال به نظر می‌رسد قطعات مربوطه، به بخش‌های الکتریکی خودروها مربوط می‌شوند. به‌جز خودروهای پرتیراژ، سایر محصولات نیز نه‌تنها ۱۰۰ درصد ساخت داخل نشده‌اند، بلکه درصد داخلیسازی آن‌ها در مواردی بسیار کمتر از پرتیراژها است. این در شرایطی است که بیش از هزار قطعه‌ساز کوچک و بزرگ در کشور فعالیت میکنند و برخی از آن‌ها از قدرت مالی بسیار بالایی برای سرمایه‌گذاری و به‌روزرسانی خطوط تولید برخوردارند. بااین‌حال، قطعه‌سازی ایران در این سال‌ها سرمایه‌گذاری قابل توجه و چشمگیری انجام نداده و از همین‌رو نتوانسته‌اند خود را مطابق با استاندارد خودروهای جدید، پیش ببرد.
به عبارت بهتر، اگرچه انتظار می‌رفت هرچه خودروها جدیدتر و به‌روزتر می‌شوند، قطعه‌سازان نیز متناسب با آن‌ها به‌روزرسانی شوند؛ اما نه‌تنها این اتفاق رخ نداده، بلکه برخی شرکت‌های قطعه‌سازی به‌جای بهبود کیفیت تولید، به سراغ واردات رفته‌اند. شرایط به شکلی است که قطعه‌سازان کشور نتوانسته‌اند در مواقع بحرانی، خودروسازان را آن‌طور که باید، پشتیبانی کنند و این موضوع اتفاقا در دوران سخت تحریم به‌شدت خود را نشان داد. در آن مقطع گمان می‌رفت خودروسازان داخلی حداقل در تولید محصولات قدیمی و پرتیراژ مشکل خاصی نداشته باشند؛ بااین‌حال تیراژ آن‌ها طی سال‌های ۹۱ و ۹۲ بسیار افت کرد تا مشخص شود آن‌طور گفته می‌شد، داخلیسازی صورت نگرفته است. اتفاقا همین کاهش تیراژ سبب شد قیمت خودروهایی مانند پراید و پژو 405 که در سبد خرید بسیاری از مشتریان قرار داشت، صعودی شدید به خود ببیند. این تجربه تلخ اما زنگ هشداری بود برای خودروسازی ایران تا به‌وقت حاجت درنماند و اگر کشور دوباره با محدودیت‌هایی مانند تحریم مواجه شد، بتواند گلیم خود را از آب بیرون بکشد.
بدون شک ارتقاء صنعت قطعه می‌تواند نیاز به واردات بخش قابل‌توجهی از قطعات را از بین ببرد؛ البته همچنان و مانند همه جای دنیا، برخی قطعات خاص باید از مسیر واردات تأمین شود. این بخش از قطعات که بیشتر به مواردی مانند لوازم الکتریکی و همچنین ECU مربوط می‌شود، معمولا چند سازنده و تأمین‌کننده خاص در دنیا دارد که بسیاری از خودروسازان جهان، نیاز خود را از آن‌ها تأمین میکنند. هرچه هست، اهمیت به‌روزرسانی خطوط تولید قطعه‌سازان به‌خصوص با توجه به آغاز تولید خودروهای پسابرجامی در کشور، بسیار بیش از گذشته است و این موضوع می‌تواند ضمن کاهش وابستگی و خروج ارز از کشور، تیراژ خودروها را حتی در مقاطع بحرانی نیز بیمه کند.
اما مسیر دوم در راه آمادگی خودروسازان و قطعه‌سازان داخلی برای مواجهه با بحران‌ها، ارتباط گرفتن هرچه بیشتر با تأمین‌کنندگان جهانی است. به‌هرحال ازآنجاکه قرار نیست همه قطعات موردنیاز در داخل ساخته شود و همچنین با توجه به احتمال رخ دادن اتفاقاتی مانند تحریم، بهتر است خودروسازان گزینه‌های ذخیره را برای تأمین قطعات، روی میز داشته باشند. با این دوراندیشی، احتمال اینکه در مقاطع بحرانی مانند تحریم، تولید خودرو در کشور سرپا مانده و تیراژ دچار افت شدید نشود، بسیار بالا خواهد رفت و این موضوع می‌تواند فنر قیمت‌ها را نیز کنترل کند.
رقم داخلیسازی در ایران خودرو
اما نگاهی بیندازیم به جزئیات داخلیسازی خودروهای کشور تا مشخص شود هر یک تا چه اندازه به‌اصطلاح بومی‌سازی شده‌اند. بنا بر آمار انجمن خودروسازان ایران، تا به امروز بیشترین داخلیسازی انجام‌شده در صنعت خودرو کشور و در بین محصولات موجود، ۹۳ درصد و کمترین نیز ۲۰ درصد بوده است. این ۲۰ درصد البته بیشتر به خودروهای به‌اصطلاح مونتاژی متعلق به بخش خصوصی مربوط می‌شود که اکثر قریب به اتفاق آن‌ها چینی هستند.
این در شرایطی است که خودروهایی مانند پژو 405، پژو پارس و سمند، تا مرز ۹۳ درصد داخلیسازی شده‌اند. هر سه محصول در ایران خودرو به تولید می‌رسند و اتفاقا به‌نوعی از یک خانواده محسوب می‌شوند؛ زیرا پلت‌فرم آن‌ها یکی است. در این بین، پژو 405 در حالی به داخلیسازی ۹۳ درصدی رسیده که بیش از دو دهه از عمر آن در خودروسازی ایران می‌گذرد. مشتریان پژو 405 البته خاطره خوشی از داخلیسازی این محصول طی سال‌های ۸۴ و ۸۵ ندارند؛ چراکه در آن مقطع، چند دستگاه از این محصول با نقص فنی روبه‌‌رو و دچار آتش‌سوزی شد. اما پژو پارس که فیس‌لیفت شده 405 و حاصل طراحی مهندسان داخلی به‌حساب می‌آید، طبق آمار انجمن خودروسازان ایران، تا به امروز ۹۳ درصد از قطعات آن داخلیسازی شده است.
از سوی دیگر، سمند نیز با همین درصد داخلیسازی، اکنون جزو محصولات پرتیراژ ایران خودرو به شمار می‌رود. آن‌طور که انجمن خودروسازان اعلام کرده است، سمند و پژو 405 و پارس توانایی پاس کردن استانداردهای جدید را طی سال آینده ندارند و بنابراین باید از خطوط تولید حذف شوند. سری هم اما به پژو 206 بزنیم؛ خودرویی که در حال حاضر پرتیراژترین محصول ایران‌خودرو به شمار می‌رود. طبق آمار انجمن خودروسازان ایران، درصد ساخت داخل قطعات این محصول به ۷۰ درصد رسیده است. 206 اکنون در دو مدل هاچ‌بک و صندوق‌دار تولید می‌شود و ظاهرا مشکلی بابت پاس کردن استانداردهای جدید ندارد و بنابراین تولید آن همچنان ادامه خواهد یافت. ازآنجاکه دیگر محصول ایران خودرو یعنی رانا نیز روی پلت‌فرم پژو 206 ساخته شده، این محصول نیز طبق آمار انجمن خودروسازان، ۷۰ درصد داخلیسازی تا به امروز داشته است. رانا نیز ظاهرا مشکل خاصی بابت پاس کردن استانداردهای جدید ندارد و بنابراین می‌تواند همچنان به تولید برسد.
اما در بین دیگر محصولات ایران خودرو، دنا تا به امروز ۷۰ درصد داخلیسازی به خود دیده است. این در شرایطی است که دنا از خانواده سمند به شمار می‌رود و قطعات مشترک زیادی میان این دو محصول وجود دارد. در لیست اعلامی از سوی انجمن خودروسازان ایران نام وانت آریسان نیز مطرح شده است؛ محصولی که ۸۰ درصد داخلیسازی دارد. همچنین سوزوکی گرندویتارا که جزو محصولات مونتاژی ایران خودرو به شمار می‌رود، تنها ۲۰ درصد داخلیسازی داشته و مشخص نیست آیا اصلا برنامه‌ای برای افزایش این رقم وجود دارد یا نه؟
از سوی دیگر، انجمن خودروسازان ایران درصد داخلیسازی پژو ۲۰۰۸ و همچنین پژو ۳۰۱ را ۲۰ درصد اعلام کرده است.
پراید چقدر ایرانی است؟
اما اگر پراید را از لحاظ درصد داخلیسازی قطعاتش تا به امروز، کاملا ایرانی ندانیم، به نظر می‌رسد باید آن را به لحاظ تیراژ بسیار بالایی که دارد، خودرویی داخلی به‌حساب بیاوریم. اکنون حدود ۲۵ سال از حضور این خودرو در بازار کشور می‌گذرد و ۸۷ درصد ساخت داشته است. همچنین تیبا که به‌نوعی از نسل پراید به شمار می‌رود، داخلیسازی ۸۷ درصدی به خود می‌بیند و گفته می‌شود سایپایی‌ها قصد دارند آن را جایگزین پراید کنند. این در حالی است که طبق اعلام انجمن خودروسازان ایران، این دو محصول توانایی پاس کردن استانداردهای جدید را ندارند و بنابراین سایپا باید به فکر جایگزینی دیگر باشند. پراید در مدل وانت نیز تولید و عرضه می‌شود و سایپا تا به امروز ۸۰ درصد قطعات آن را داخلیسازی کرده است.
نگاهی هم به میزان داخلی سازی تندر 90 بیندازیم؛ خودرویی که حدود ۱۰ سال از تولید آن در ایران می‌گذرد. طبق آمار انجمن خودروسازان ایران، این محصول تنها ۵۶ درصد تا به امروز داخلی سازی داشته است؛ درحالی‌که انتظار می‌رفت با توجه به گذشت یک دهه از تولید این محصول در ایران و ارتباط نسبتا خوب رنو با قطعه‌سازان کشور، رقم داخلیسازی بسیار بیش از این‌ها باشد. به نظر می‌رسد یکی از دلایل کندی روند داخلیسازی قطعات تندر 90، سختگیری‌های خاص رنو در این ماجرا است.
رنویی‌ها برای حفظ کیفیت محصولات خود در ایران، نظارت زیادی روی قطعات ورودی به خطوط تولید خودروسازان کشور دارند و از همین رو، اجازه نداده‌اند کیفیت فدای تیراژ شود. هرچند انجمن خودروسازان اشاره‌ای به داخلی سازی ساندرو نکرده است؛ بااین‌حال به نظر می‌رسد این محصول نیز به اندازه تندر 90 ساخت داخل شده است. ساندرو در واقع مدل هاچ‌بک تندر 90 به شمار می‌رود و بنابراین قطعات مشترک زیادی بین این دو محصول وجود دارد.