با رعایت چند نکته ساده در خصوص نگهداری و استفاده درست از کولر خودرو می‌توانید از این فصل گرما به بهترین نحو ممکن استفاده کنید و حتی از آن لذت ببرید.
کم‌کم به روزهای گرم سال نزدیک می‌شویم. در این روز‌ها خورشید که همواره مایه برکت است، برای راننده‌ها تبدیل به عذاب می‌شود. البته اوضاع آن‌قدر هم که به نظر می‌رسد وخیم نیست. سیستم تهویه مطبوع خودرو‌ها برای چنین روز‌هایی تعبیه شده است، ولی امان از خودرویی که کولرش خراب باشد.
کولری که سرد نکند، عملاً بی‌فایده است. باد گرم یا در برخی از موارد بادی که سرمای کافی را ندارد، ریشه در علت‌های مختلفی دارد که یک به یک آنها را بررسی می‌کنیم.
سال‌ها پیش کولر یکی از آپشن‌های پولی برای خودروهای خاص بود. در واقع همه خودرو‌ها کولر نداشتند و حقیقتاً استفاده از آن امری تشریفاتی به حساب می‌آمد؛ اما این روز‌ها دیگر حضور این وسیله به قدری حیاتی است که باید آن را یک استاندارد عادی تلقی کرد. گفته می‌شود اولین سیستم تهویه مطبوع خودرو که طبیعتاً با ساده‌ترین روش ممکن کار می‌کرد، حدود 80 سال پیش توسط شرکت خودروسازی Packard آمریکا معرفی شد.
آمار‌ها نشان می‌دهد که در اواسط دهه 70 میلادی بیشتر از 50 درصد خودروهای مدرن مجهز به این سیستم بودند. نسخه‌های اولیه از گاز مبرد CFC12 یا همان فریون معروف استفاده می‌کردند که به دلیل آثار مخرب زیست محیطی آن، بعد از چندی به کلی ممنوع شد و گاز جدید HFC یا R134 جای آن را گرفت.
کولر خودرو چطور کار می‌کند؟
پیش از هرچیز بیایید ببینیم، اساساً کارکرد کولر (که به طور ویژه آن را سیستم تهویه مطبوع یا A/C یاد می‌کنند) چگونه است؟ جالب است بدانید کولر‌ها با گذشت بیش از 100 سال از صنعت مدرن خودروسازی هنوز هم با ساز و کار سنتی خود کار می‌کنند.
پکیج‌های تهویه مطبوع همیشه از یک کمپرسور یا متراکم‌کننده هوا استفاده می‌کنند؛ به عبارت دیگر همه کولر‌ها یک پمپ دارند که مستقیماً به میل‌لنگ پیشرانه متصل است. درست به همین خاطر است که وقت کولر را روشن میکنید بخشی از توان پیشرانه خرج آن می‌شود. کمپرسور در ابتدای مدار تهویه است.
گاز خنک‌کننده یا مبرد در ابتدا به صورت کم‌فشار جریان دارد که پس از ورود به کمپرسور به میزان مشخصی فشرده می‌شود و به قسمت بعدی می‌رود. مرحله بعدی، ورود گاز متراکم شده به قطعه‌ای موسوم به Condenser (با تعبیر فارسی چگالنده) است.
کندانسور ماهیتی شبیه به رادیاتور دارد؛ یعنی ورود جریان گاز فشرده شده به آن باعث تولید گرما می‌شود، اما وجود لوله‌های رادیاتوری باعث تبدیل سریع گاز به حالت مایع می‌شود که همین اتفاق باعث از دست رفتن گرما و باقی ماندن سرما است. حالا که سرما تولید شده است، نیاز داریم تا گاز مایع شده را کنترل کنیم. اینجاست که قطعه دیگری موسوم به Receiver Dryer یا به تعبیری خشک کننده وارد بازی می‌شود و بر حسب فناوری تولیدکننده یا با دانه‌های شیمیایی و یا با لوله‌های انبساطی رطوبت هوا را می‌گیرد.
برای تکمیل این چرخه نیاز است که گاز فشرده شده که به سرعت تبدیل به مایع ناپایدار شده دوباره تبدیل به گاز کم‌فشار شود. این وظیفه به عهده قطعه TXV که سوپاپ انبساط گرمایی نام دارد، است. سائل موجود در مدار به وسیله این سوپاپ یا شیر کم‌فشار شده و دوباره به کمپرسور بازگردانده می‌شود. مدار اصلی سیستم تهویه مطبوع در اینجا کامل می‌شود، ولی در صورتی که با همین چرخه کولر را روشن کنید بعد از چند ثانیه شاهد پرتاب باد گرم خواهید بود. چراکه مایع سیال توان سرد و سرد شدن پیاپی را ندارد و به از مدتی گرم و گرم‌تر می‌شود.
مهندسان برای رفع این مشکل مجبور به استفاده از قطعه حساسی به اسم Evaporator یا تبخیرکننده شده‌اند. ساختار این قطعه فوق‌العاده پیچیده و البته محرمانه است.
گاز موجود در مدار که حالا سرمای خود را از دست داده و قرار است دوباره به کمپرسور برود، نیاز دارد تا یک با اِواپراتور برخورد داشته باشد تا گرمای زیادی خود را به آن بسپارد. در واقع این قطعه در مدت زمانی کوتاه دمای مایع را به صفر می‌رساند. این مایع منجمد نمی‌شود، ولی بسیار ناپایدار است، چون نقطه جوش پایینی دارد و دمای درون محفظه پیشرانه خیلی سریع آن را تبخیر می‌کند. این عمل ناخواسته باعث تبدیل شدن جریان رقیق مایع به گاز می‌شود. اکنون مدار سیستم کولر خودرو نهایی شده و می‌توان از آن بهره برد.
چرا کولر سرد نمی‌کند؟
کولری که سرد نکند، عملاً بی‌فایده است. باد گرم یا در برخی از موارد بادی که سرمای کافی را ندارد، ریشه در علت‌های مختلفی دارد که یک به یک آنها را بررسی می‌کنیم.
ترموستات
برخلاف تصور، ترموستات برای جلوگیری از گرمای بیش از حد نیست. این وسیله در تمام سیستم‌های مکانیکی برای کنترل دما است. چه افزایش زیادی و چه کاهش زیادی. اگر ترموستات کولر که اتفاقاً وسیله کوچک و ارزانی است، از کار بیفتد، جریان گاز و مایع درون لوله‌ها بی‌آنکه متوقف شود یا بیش از حد سرد می‌شود که موجب یخ‌زدگی و انجماد شده و یا بیش از حد گرم می‌شود که باعث از دست رفتن گاز کولر می‌شوند. این‌ها تمام به خاطر عدم تشخیص به موقع دمای نامناسب از سوی ترموستات است.
کمپرسور
خرابی پمپ اصلی کولر یکی از رایج‌ترین ایراد‌های آن است. گاهی اوقات شل بودن تسمه می‌تواند دلیل ساده این خرابی باشد. گاهی نیز کار کمی سخت‌تر می‌شود و ایراد از کلاچ یا همان بوبین است.
فن
اگر فن رادیاتور به هر دلیل روشن نشود و یا یک سره شده باشد، ترموستات نمی‌تواند درست تشخیص بدهد که دمای واقعی چقدر است و این می‌شود که کولر را مدام خاموش نگه می‌دارد. بررسی فشنگی فن رادیاتور را از یاد نبرید.
کثیفی کندانسور
کمتر کسی به این نکته توجه می‌کند که این قطعه نیز نیازمند تمیزکاری است. کندانسور به صورت فیزیکی نیز قابل مشاهده است و اساساً جایی خارج از پکیج کولر تعبیه می‌شود. اگر پره‌های کندانسور جرم گرفته و یا کثیف شده باشند، عملیات گرماگریزی به خوبی انجام نمی‌شود.
تنظیم نبودن پیشرانه
پیش‌تر اشاره کردیم که کمپرسور مستقیماً به میل لنگ متصل است؛ بنابراین در صورت وجود هرگونه نقص فنی و ایجاد نوسان در پیشرانه، میل‌لنگ چرخشی نامنظم پیدا خواهد کرد و به تبع کمپرسور نیز نمی‌تواند به خوبی کار خود را انجام دهد.
نشتی
در صورتی که هر یک از اتصالات، شیلنگ‌ها، لوله‌ها و پیچ‌ها نشتی داشته باشند، سطح مایع خنک‌کننده کاهش پیدا می‌کند و بی آن‌که شما متوجه شوید آرام آرام کولر خودرو به سمت خرابی می‌رود. در ابتدای فصل گرما از متخصص بخواهید تا نشتی‌ها را نیز چک کند.
سر و صدا
کولر‌ها غیر از زمان روشن شدن و یا اتومات کمپرسور نباید هیچ صدای دیگری داشته باشند. هرگونه صدای جریان یافتن مایع در لوله‌ها، چکه کردن، کشیدن شدن فلزات روی هم، جیرجیر کردن و صدای برخورد مکانیکی چند قطعه روی هم علایمی است که نشان می‌دهد اجزای متحرک کولر خوب سر جای خود فیکس نیستند. یک آچارکشی ساده پیش از استفاده می‌تواند این مشکل را برطرف کند.
یخ زدگی اواپراتور
اگر ترموستات به خوبی کار نکند و یا اواپراتور دچار نقص شده باشد، گرمای اضافی جریان سائل گرفته نمی‌شود و پدیده یخ‌زدگی در این قسمت به چشم می‌خورد. معمولاً این ایراد با بوی نامطبوعی همراه است که می‌تواند سیگنال خوبی برای کشف علت آن باشد.
نگهداری از کولر خودرو
کولر خودرو را در دور موتور بالا روشن نکنید این کار موجب فشار بیش از حد به تسمه و میل‌لنگ می‌شود.
شارژ کولر خود را همیشه تکمیل کنید. وجود خلأ در مدار موجب افت کارایی آن می‌شود.
از قرار دادن خودرو زیر آفتاب پرهیز کنید. وقتی خودرو زیر آفتاب پارک شده باشد، تمام تجهیزات زیر کاپوت داغ می‌شوند که این خودرو موجب فشار بیش از حد به کمپرسور است.
وقتی خودرو درجا کار می‌کند به کولر فشار بیشتری وارد می‌شود؛ بنابراین در زمان توقف پشت چراغ قرمز کمی به آن استراحت بدهید.
حرکت با پنجره باز وقتی کولر روشن باعث می‌شود تا دمای اتاق به میزان مناسب سرد نشود و این امر سیگنالی به ترموستات ارسال می‌کند تا عملیات را یکسره کند.