در سال های اخیر، داغ شدن بازار خرید خودرو به قصد سرمایه گذاری و نه مصرف، موجب شده نگاه ها به میزان زیادی از مسئله کیفیت خودروهای داخلی منحرف شود. موضوعی که تا پیش از این، با انتشار گزارش های رسمی کیفیت خودروها توسط خریداران دنبال می شد. با این اوصاف به تازگی مرکز پژوهش های مجلس با انتشار گزارشی به مسئله مهم کیفیت خودروهای تولید داخل پرداخته و داده های جالب و قابل توجهی را درباره کیفیت خودروهای داخلی منتشر کرده است. این گزارش نشان می دهد به رغم بهبود نسبی کیفیت در بخش هایی از صنعت خودرو، همچنان شاخص های کیفی در این زمینه ناقص هستند و به ویژه برخی شاخص ها، از ضعف های جدی در این زمینه حکایت دارند. 

 ستاره های کیفی، شاخص گمراه کننده کیفیت خودرو

گزارش شماره 19024 مرکز پژوهش های مجلس با عنوان کیفیت، حلقه گم شده صنعت خودروساز کشور، پیش از هر چیز نشان می دهد ستاره های کیفی که در سال های گذشته برای بیان کیفیت خودروها سنجیده و اعلام می شد، تا چه حد در حوزه برآورد کیفیت واقعی خودروها ناکافی و غیر جامع بوده است. طبق تعریف این گزارش، کیفیت در صنعت خودرو در سه سطح تعریف می شود؛ اول «کیفیت مهندسی» محصول که به معنی کیفیت فرایند تولید بی عیب و نقص قطعات و خودروی طراحی شده است. دوم «کیفیت ذاتی»، به این معنی که خودروهای مختلف حتی در صورت بالابودن کیفیت مهندسی، باز در سطوح کیفی مختلفی قرار خواهند گرفت. به عبارت دیگر این کیفیت از بن سازه (پلتفرم) خودرو نشئت می گیرد. سوم «کیفیت برداشتی» محصول که اگر چه ناشی از برداشت مشتریان از کیفیت محصول در دو سطح قبلی است، اما به طور مستقیم با مرحله فروش و پس از فروش خودرو مرتبط است.

با این حال، این گزارش تصریح می کند که ستاره های کیفی خودروها در سال های گذشته دو اشکال بزرگ داشته اند؛ اول این که صرفاً ناظر به کیفیت مهندسی محصول (با توجه به مولفه هایی مانند «فرمان و سیستم تعلیق»، «موتور و سیستم انتقال قدرت»، «سیستم ترمز» و ..)  بوده اند. ثانیاً این ستاره ها با ستاره های معروفی که خودروهای بین المللی را در حوزه امنیت خودرو مورد سنجش قرار می دهند، ارتباطی ندارند. شاید به همین دلیل هم بوده که به رغم رشد کیفی مهندسی خودروها، نارضایتی از خودروهای تولید داخل در سال های گذشته همچنان ادامه داشته است. در این زمینه، این گزارش از رشد 35 درصدی ستاره های کیفی خودروهای داخلی از میانگین 3/2در بهمن و اسفند 96 به 1/3 در مهرماه 1400 خبر داده است.

خودروهای داخلی در 3 ماه اول، 3 برابر خودروهای دنیا نیاز به تعمیر دارند 

یک شاخص مهم مورد اشاره در گزارش مذکور، شاخص «میزان رضایت از کیفیت اولیه محصول یعنی تعداد ایرادها در سه ماه اول پس از تحویل خودرو» است. این گزارش اگر چه روند این شاخص را در سال های اخیر نزولی نشان می دهد(به طوری که از بیش از 3.5 در سال 96 به حدود 2.8 در سال 1400 رسیده است)، بیانگر این است که در سال 1400، این شاخص تازه در حدود سه برابر متوسط جهانی (یعنی 0.9) است.

بدنه و ایمنی در صدر ایراد خودروهای تازه تولید شده

بررسی ایرادهای سه ماه نخست تحویل، به تفکیک مجموعه های خودرو نشان می دهد که سهم بخش های مختلف به ترتیب به این میزان بوده است: بدنه و اتاق 31 درصد، تعلیق و انتقال قدرت 20 درصد، ایمنی اعم از کمربند و ترمز 21.8 درصد، تهویه مطبوع و وسایل برقی 16 درصد، نیرو محرکه و سوخت رسانی 10 درصد.

پایین بودن کیفیت دوام قطعات

یکی از شاخص هایی که در کنار شاخص میزان رضایت از کیفیت اولیه محصول می تواند مورد توجه قرار گیرد، «کیفیت دوام قطعات» است که در دوره 18 ماهه پس از تحویل خودرو ارزیابی می شود. در این زمینه، بررسی ها نشان می دهد روند کلی رضایت از کیفیت اولیه (دوره سه ماهه ابتدایی مصرف) از مرداد 99 تا مرداد 1400 ثابت و در مقاطعی کاهشی بوده است، اما روند رضایت از کیفیت دوام، کاهشی بوده که نشان دهنده پایین بودن کیفیت دوام قطعات استفاده شده در این صنعت است.

افت کیفیت دوام خودروهای منتخب نسبت به کیفیت اولیه

نکته قابل توجه دیگر این است که طبق آیین نامه ارتقای کیفیت خودروهای سبک مصوب 1389، عرضه کنندگان خودرو موظف بوده اند به گونه ای اقدام کنند که میزان رضایت مشتریان از کیفیت دوام نسبت به کیفیت اولیه هر محصول بیش از 5 درصد کاهش نیابد. با این حال، بررسی ها نشان می دهد در مردادماه 1401، میزان رضایت مشتریان از کیفیت دوام نسبت به کیفیت اولیه هر محصول بیش از 5 درصد و به طور متوسط 9.5 درصد کاهش داشته است. این کاهش به عنوان مثال برای تیبا 2 در حدود 10 درصد، برای ساینا دنده ای، سمند، دناپلاس توربو اتومات، دنا پلاس و تیبا در حدود نزدیک یا بیش از 9 درصد، برای دنا، پژو پارس، پژو 207 دنده ای حدود 8.5 درصد، برای کوییک آر و کوییک دنده ای حدود 8 درصد و برای پژو 206 هاچ بک بیش از 7 درصد بوده است.

فاصله صنعت خودروسازی با کیفیت مطلوب چقدر است؟

مرکز پژوهش های مجلس در مجموع با اشاره به این که سهم مراحل مختلف زنجیره ارزش خودرو از کیفیت نهایی محصول به ترتیب مربوط به طراحی (35.6 درصد)، تامین قطعات (27.2 درصد)، خط تولید (19.4 درصد)، فروش (9.3 درصد) و خدمات پس از فروش (9.4 درصد) است، فاصله این بخش ها با کیفیت مطلوب را بر خلاف سهم آن ها از کیفیت ارزیابی کرده است. به طوری که فاصله طراحی از وضع مطلوب 56 درصد، تامین قطعات 44 درصد، خط تولید 42 درصد، فروش 43 درصد و خدمات پس از فروش 40 درصد است.