آنچه از شواهد امر پیدا است، دو خودروساز بزرگ کشور در امضای قراردادهای جدید خود با خودروسازان خارجی، هر کدام مسیرهای جداگانه‌ای را انتخاب کرده‌اند این در حالی است که به نظر می‌رسد پایبند بودن طرف خارجی به قراردادهای منعقد شده دغدغه اصلی خودروسازان در این زمینه است.
اولین قرارداد خودرویی صنعت خودرو بعد از برجام ازسوی شرکت ایران خودرو با شریک قدیمی‌اش پژو به امضا رسید. قرارداد جوینت ونچری که قرار است براساس آن چهار محصول این شرکت در ایران خودرو تولید شود. پس از پژو سایپا با سیتروئن نیز تفاهم‌نامه همکاری به امضا رساند. براین اساس قرار است، سایپا 50 درصد از سهام سایپای کاشان را به شرکت سیتروئن واگذار کند.
هر چند قراردادهای خودرویی ایران خودرو و سایپا به این دو قرارداد منتهی نمی‌شود و آنها در حال مذاکره با شرکای دیگر خود نیز هستند اما به نظر می‌رسد، این دو خودروساز در مذاکرات دیگر خود با خودروسازان خارجی نیز قصد دارند همچنان براساس شیوه کنونی پیش بروند. به عبارت بهتر ایران خودرو از طریق جوینت‌ونچر و سایپا با فروش سهام، مشارکت خود با خودروسازان خارجی را دنبال کنند. بنابراین دو شرکت بزرگ خودروساز داخلی در دور جدید همکاری‌ها هر کدام مسیر جداگانه‌ای را در پیش گرفتند.
هر چند دلایل تفاوت در شیوه مشارکت با خودروسازان خارجی موضوع قابل بحثی است و اینکه چرا دو خودروساز بزرگ کشور هر کدام مسیر جداگانه‌ای را انتخاب کردند اما آنگونه که از اظهارنظرهای مدیران خودرویی مشخص است مهم‌ترین نگرانی آنها در انتخاب مدل مشارکت با طرف خارجی، پایداری قراردادها بوده است. کارشناسان و دست‌اندرکاران صنعت خودرو، اما تفاوت در مدل مشارکت خودروسازان داخلی با شرکای خارجی را به شرایط و ساختار دو خودروساز بزرگ مرتبط می‌دانند. براین اساس به نظر آنها انتخاب جوینت ونچر از سوی ایران خودرو، اقدام مثبتی بوده است، زیرا این شرکت توانایی تامین آورده نقدی در یک شرکت جدید را داراست. آنها در مورد مدل مشارکت سایپا با سرمایه‌گذاران خارجی نیز معتقدند، فروش سهام شرکت‌های زیرمجموعه سایپا نیز در شرایط کنونی تصمیم درست و اصولی بوده، زیرا این مدل همکاری با ساختار و وضعیت مالی کنونی این شرکت همخوانی دارد.
چرایی شیوه مشارکت خودروسازان
جوینت ونچر یا فروش سهام؛ آنگونه که به نظر می‌رسد این دو مدل مشارکت با خارجی‌ها قرار است در دیگر قراردادهای خودرویی نیز دنبال شود. به‌طوری که هفته گذشته مهدی جمالی مدیرعامل گروه خودروسازی سایپا در نمایشگاه خودرو مشهد شیوه همکاری خود با شرکت‌های خودروساز بین‌المللی را فروش سهام عنوان کرد. به اعتقاد وی این مدل همکاری تضمین بیشتری برای خودروساز خارجی ایجاد می‌کند و موجب می‌شود، خودروساز خارجی در سود و زیان صنعت خودرو کشور شریک شود.
جمالی در حالی فروش سهام را ضمانت اجرای پایداری قراردادهای خودرویی می‌داند که این روزها، مدل همکاری دو شرکت بزرگ خودروساز داخلی با شرکای خارجی‌شان زیرذره‌بین قرار دارد و همین موضوع نگرانی مدیران خودرویی کشور در انتخاب مسیر همکاری با خارجی‌ها را بیشتر می‌کند. دلواپسی مدیران خودرویی زمانی افزایش پیدا می‌کند که بسیاری به تجربه تلخ همکاری‌های گذشته خودروسازان داخلی با طرف خارجی اشاره می‌کنند. ماجرای خروج پژو از صنعت خودرو ایران و ضرر و زیان‌هایی که به واسطه این خروج بر صنعت خودرو ایران وارد شد. ذکر چندباره این داستان و تعمیم آن به شرایط کنونی موجب شده مدیران خودرو با احتیاط بیشتری در مشارکت‌های جدید خود گام بردارند. براین اساس است که به نظر می‌رسد، پایداری قراردادها مهم‌ترین مولفه مدنظر خودروسازان داخلی در انتخاب مدل مشارکت‌هایشان باشد.
در این میان اما انتخاب مدل‌های همکاری براساس شرایط حاکم بر صنعت خودرو از یکسو و از سوی دیگر وضعیت ساختاری شرکت‌های خودروساز نیز گزینه مهم دیگری است که کارشناسان و دست‌اندرکاران صنعت خودرو به آن اشاره دارند. به‌طوری‌که هاشم یکه‌زارع، مدیرعامل گروه صنعتی ایران خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در این باره می‌گوید: شرکت‌های خودروساز بنا به شرایط کنونی خود، مدل همکاری با خودروسازان خارجی را انتخاب می‌کنند. یکه‌زارع انتخاب یک مدل همکاری یعنی جوینت ونچر را از سوی شرکت خود رد و عنوان می‌کند، ممکن است، مدل‌های دیگر همکاری در آینده نزدیک رقم بخورد بنابراین قراردادکنونی که توسط ایران خودرو با پژو بسته شده است تنها یک نمونه است.
او تاکید دارد که در شیوه همکاری‌های مختلف اعم از جوینت‌ونچر یا فروش سهام بحث سود و زیان دیده می‌شود. اینکه تضمین پایداری قرارداد از سوی خودروساز خارجی در فروش سهام بیشتر باشد، موضوع درستی نیست زیرا در جوینت ونچر نیز طرف خارجی آورده نقدی دارد که تضمین‌کننده قرارداد است.
در شرایطی یکه‌زارع معتقد است شیوه‌های دیگر نیز ممکن است در صنعت خودرو رقم بخورد که کارشناسان خودرویی نیز انتخاب مسیر جداگانه مشارکت از سوی دو خودروساز را براساس شرایط ساختاری و مالی خودروسازان عنوان می‌کنند. به‌طوری که بیوک علیمرادلو، مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» معتقد است، انتخاب شیوه فروش سهام از سوی سایپا و جوینت ونچر از سوی ایران خودرو براساس شرایط دو شرکت، انتخاب بسیار معقولانه‌ای بوده است، زیرا این شرکتها براساس شرایط مالی و امکاناتی خود دست به انتخاب زده‌اند. علیمرادلو می‌گوید: سایپا چندین شرکت مستقل و زیرمجموعه دارد بنابراین فروش سهام این شرکتها به خودروسازان خارجی می‌تواند موجب ورود سرمایه به سایپا شود و مشکل نقدینگی آن را حل کند. از سوی دیگر این شرکتها بار دیگر راه‌انداری می‌شوند و محصولات جدید تولید می‌کنند و از این طریق سایپا به سودآوری می‌رسد. وی انتخاب جوینت‌ونچر از سوی ایران خودرو را نیز به دلیل شرایط این شرکت می‌داند و می‌گوید: ایران خودرو وضعیت سایپا را ندارد بنابراین با تاسیس شرکت جدید در قالب جوینت ونچر همکاری خود با خارجی‌ها را دنبال می‌کند. ضمن اینکه این شرکت توانایی ورود آورده به شرکت جدید را دارد.
تفاوت دیدگاه مدیریتی
هر چند کارشناسان وضعیت ساختاری صنعت خودرو را عامل مهمی در انتخاب مدل همکاری می‌دانند اما به اعتقاد برخی از کارشناسان تفاوت در انتخاب نوع شراکت با خودروسازان خارجی، به تفاوت دیدگاه مدیریتی شرکتها نیز ارتباط دارد، به‌طوری که به نظر می‌رسد در شرکتی همانند ایران خودرو، نحوه مدیریت در شرکت‌های مشترک بسیار حائز اهمیت است و این گروه صنعتی دخالت در مدیریت شرکت خود آن هم توسط خارجی را برنمی تابد.حال آنکه در سایپا به دلیل دانش و عقبه مدیریتی که درخصوص مباحث مالی وجود دارد، از شیوه‌ای بهره می‌برد که کمترین ریسک مالی و بیشترین سودآوری را برای شرکت به همراه داشته باشد. به اعتقاد این دسته برهمین‌اساس است که این شرکت با افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی توانسته سهام خود را در رتبه بالایی نگه دارد.
در این زمینه حسن کریمی سنجری، کارشناس صنعت خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: استراتژی همکاری باید براساس نیازمندی‌های دو طرف باشد. از آنجا که خودروسازان خارجی نیازمند بازار خوب ایران هستند و ما نیز نیازمند سرمایه نقدی و دانش فنی آنها هستیم بنابراین شرکت‌های خودروساز براساس شرایط و دیدگاه مدیرانشان درخصوص وضعیت شرکت مسیر خود را مشخص می‌کنند. کریمی سنجری می‌گوید: مدیرعامل ایران خودرو تاکید بسیاری بر شیوه مدیریت خودرویی دارد بنابراین نحوه مدیریت در شرکت جوینت ونچر را بیشتر به نفع صنعت خودرو می‌داند اما مدیرعامل سایپا چون شناخت خوبی به مباحث مالی دارد، فروش سهام را موجب سودآوری شرکت خود می‌داند.
جوینت ونچر یا فروش سهام؟
گذشته از دلایل شرکت‌های خودروسازان برای انتخاب مسیر اما کارشناسان نیز نظرات متفاوتی درخصوص این شیوه‌های مشارکت دارند. به‌طوری که برخی از کارشناسان معتقدند نه تنها تولید خودرو در قالب قراردادهای گذشته ناپایدار بوده و خودروسازان باید در انتخاب شیوه مشارکت دقت لازم را داشته باشند، بلکه مشارکت از طریق جوینت ونچر نیز به صلاح صنعت خودرو کشور ما نیست، زیرا پایداری قرارداد جوینت ونچر به اندازه فروش سهام بالا نیست.
در این زمینه حسن کریمی سنجری با اشاره به اینکه خودروسازان کشور در رویکرد آتی خود نباید به سمت جوینت ونچر بروند، زیرا این شیوه پایدار نیست، می‌گوید: در همکاری مشترک با خارجی‌ها نیاز به وضع قوانین و مقررات خوب و بستن قراردادهای پایدار داریم. براساس تجربه گذشته به‌نظر می‌رسد، بهتر است خودروسازان بخشی از سهام شرکت خود را به خودروسازان خارجی بفروشند یا اینکه اجازه دهیم خودروسازان خارجی خود به‌تنهایی در ایران کارخانه تاسیس کنند و به تولید بپردازند زیرا این شیوه پایداری بیشتری را ایجاد می‌کند. وی می‌افزاید: فروش سهام شرکت‌های خودروساز باعث می‌شود سرمایه‌گذار خارجی در سود و زیان شرکت شریک شوند که در آینده صنعت خودرو کشور تاثیر بسیاری دارد.
با این وجود برخی دیگر از کارشناسان مشارکت در سود و زیان را امری ممکن در همه شیوه‌های همکاری عنوان می‌کنند و معتقدند برای موفق بودن در عرصه تولید خودرو باید زيرساخت‌هاي توليد جهاني در کشور فراهم شود بنابراین خودروسازان داخلی براي ارتقاي كمي و كيفي تولیدات خود از طریق جوینت شدن با خودروسازان خارجی است که می‌توانند به حل مشکلات فنی و ساختاری خود بپردازند زیرا سرمایه‌گذاری مشترک ضمن انتقال دانش و تکنولوژی به ورود سرمایه مالی به شرکت‌های داخلی منجر می‌شود. بنابراین بحث سود و زیان نیز در این مدل همکاری نیز دیده می‌شود.
این دسته براساس مزیت‌ها و معایب هر یک از شیوه‌های همکاری معتقدند که جوینت‌ونچر در شرایط کنونی سرمایه‌گذاری معقول‌تر و به روزتری است و بیشترین نفع را برای خودروسازان ایرانی به همراه دارد. البته سرمایه‌گذاری مشترکی که با گذشته متفاوت باشد. به اعتقاد آنها مهم‌ترین مشکل مدل‌های همکاری در صنعت خودرو به مفاد قرارداد ارتباط دارد و اینکه خودروسازان مهارت لازم در چگونگی قراردادن تضمین‌ها درون قرارداد را ندارند. بهاره عریانی، پژوهشگر صنعت خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه صنعت خودرو نیاز به قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک دارد تا بتواند روند کمی و کیفی تولید خود را ارتقا دهد، می‌گوید: از آنجاکه صنعت خودروی ما امروز با مشکل تامین نقدینگی روبه‌رو است بنابراین انتخاب جوینت ونچر منجر به ورود سرمایه به شرکت خودروساز می‌شود.
وی با اشاره به اینکه این رویکرد باعث می‌شود سرمایه‌گذار خارجی در سود و زیان شرکت شریک باشد می‌گوید: این شیوه تمایل خودروسازان به تولید مشترک را بیشتر می‌کند و از سوی دیگر موجب انتقال دانش فنی و تکنولوژیک به صنعت خودرو کشور نیز می‌شود.
وی معتقد است: قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک منجر به آن خواهد شد تا شرکای صنعت خودرو ایران در هر شرایطی نتوانند ایران را ترک کنند و به تعهدات خود پایبند باشند، اما این موضوع بستگی مستقیمی به نوع قراردادها دارد. خودروسازان ایرانی باید دقت بسیاری درخصوص تعیین مفاد قراردادها داشته باشند.