پنل نمایشگر اطلاعات خودرو یا به اصطلاح صفحه کیلومتر، یکی از مهم‌ترین بخش‌های خودرو جهت اطلاع‌رسانی سریع شرایط کلی و پارامترهای مهم است. نبود آن از نظر فیزیکی تاثیری بر رانندگی ندارد اما طبیعتا امکان داشتن یک رانندگی مطلوب و استاندارد بدون آن ممکن نیست.
در این مقاله از عیب‌یابی خودرو به زبان ساده به بررسی مشکلات احتمالی مجموعه پنل صفحه کیلومتر و گیج‌های آن می‌پردازیم.
عقربه‌های نادان
در اکثر خودروها جهت نمایش اطلاعات، از گیج‌های عقربه‌ای و چراغ‌های هشدار استفاده می‌شود. بسته به سطح تکنولوژی خودرو ممکن است یک و یا چند صفحه نمایشگر کریستال مایع نیز در داخل پنل کیلومترشمار تعبیه شود و اطلاعاتی نظیر کیلومتر کارکرد، شرایط مصرف سوخت، باز بودن درها و برخی از هشدارهای گرافیکی و نوشتاری را نمایش دهد. در خودروهای قدیمی، نمایش کیلومتر کارکرد و مسافت پیموده شده توسط استوانه کیلومتر صورت می‌گیرد. در اکثر خودروها می‌توان 4 گیج اصلی سرعت‌سنج، دورشمار، دمای آب و سطح سوخت را یافت. برخی از خودروها گیج دمای روغن و ولتاژ باتری نیز دارند، از سوی دیگر ممکن است برخی خودروها فاقد گیج دورشمار و یا دمای آب باشند. در برخی خودروها نیز ممکن است نمایش اطلاعات گیج‌ها به صورت ترکیبی باشد. مثلا اطلاعات دما و سطح سوخت به صورت گرافیکی توسط نمایشگر کریستال مایع نمایش داده شوند.
از نظر مکانیسم و ساختاری، 3 مدل کلی برای ساختار کیلومترشمار می‌توان تعریف کرد. نوع اول، نوع آنالوگ است. در این مدل صفحه کیلومتر، سیستم سرعت‌سنج مکانیکی بوده و توسط سیم کیلومتر راه‌اندازی می‌شود. عقربه دورشمار نیز عموما با سیگنال دریافتی از دلکو و یا ECU دور را نمایش داده و درجات سوخت و آب نیز آرمیچرهایی هستند که تحت تاثیر تغییرات مقاومت فشنگی آب و رئوستای شناور باک کار میکنند. چراغ‌های هشدار نیز به صورت سیگنال‌های برق و بدنه دریافتی از قسمت‌های مختلف کار میکنند. نوع دوم، مدل نیمه دیجیتال است. در این مدل صفحه کیلومتر، تمامی عقربه‌ها توسط موتورهای کنترل‌کننده حرکت میکنند که تحت فرمان IC پردازنده سیگنال صفحه کیلومتر هستند. سیگنال‌های دریافتی از ECUهای مختلف پردازش شده و خروجی، تنظیم موقعیت موتور عقربه‌هاست. کیلومتر کارکرد و سایر اطلاعات اضافی توسط صفحه کریستال مایع نمایش داده می‌شود و چراغ‌های هشدار همانند مدل آنالوگ با سیگنال برق و بدنه روشن میشوند اما ممکن است کنترل برخی از چراغ‌ها در دست پردازنده باشد.
سومین نوع صفحه کیلومترشمار، مدل تمام دیجیتالی است. در این تیپ سیستم، ارتباطات به صورت تماما مالتی پلکس بوده و دیتای مورد نیاز چه اطلاعات مربوط به گیج‌ها و نمایشگر باشد و چه روشن شدن یک چراغ هشدار، از جانب شبکه و از سایر ECUها دریافت می‌شود. این تیپ صفحه کیلومتر در عمل یک ECU کامل محسوب می‌شود.
مشکلات متداول و عیب‌یابی مجموعه
به صورت کلی صفحه کیلومترشمار و مجموعه داخلی آن به‌ندرت ممکن است دچار خرابی خاصی شود و به همین علت ساختار آن به گونه‌ای طراحی نشده که بتوان آن را به صورت مداوم باز و بسته کرد. بر‌خلاف خودروهای قدیمی‌تر که هر لامپ داخل صفحه کیلومتر سرپیچ خود را داشت و آرمیچر عقربه‌ها از روی پنل قابل تفکیک بودند، در خودروهای امروزی تمامی چراغ‌های داخلی صفحه کیلومتر به صورت SMD روبردی هستند و موتور عقربه‌ها روی برد اصلی سوار شده‌اند. در نتیجه در چنین مدل طراحی‌ای به ندرت ممکن است ایراد داخلی بروز کند اما یک سری مشکلات خارجی ممکن است در کار عقربه‌ها مشکل ایجاد کند.
عقربه سرعت‌سنج شلاق می‌زند
لرزیدن و یا پرش عقربه سرعت‌سنج که به اصطلاح، شلاق‌زدن عقربه گفته می‌شود، چند علت می‌تواند داشته باشد. اگر سیستم سرعت‌سنج مکانیکی است، شلاق زدن عقربه می‌تواند ناشی از شل‌شدن مهره سیم کیلومتر روی پوسته گیربکس و لق‌زدن انتهای مغزی سیم روی پینیون باشد. با توجه به اینکه از عمر اکثر خودروهای دارای کیلومتر مکانیکی بسیار گذشته است، این ایراد می‌تواند از خشکی خود سیم کیلومتر و از بین رفتن انعطاف مغزی آن حادث شود. کچلی و یا پریدن یک یا دو دندانه از دنده پینیون و یا کچلی حلزونی محرک خود عقربه در درون خود صفحه کیلومتر نیز این مشکل را ایجاد می‌کند. اگر سیستم کیلومترشمار خودرو از نوع دیجیتالی است، پرش عقربه می‌تواند نشانه نیم‌سوزی سنسور سرعت گیربکس و یا خرد شدن چرخ دنده پینیون آن باشد که با بروز چنین مشکلاتی، احتمال خاموشی خودرو در پشت چراغ قرمز و توقف‌ها وجود دارد. برخی از خودروها فاقد سنسور سرعت بوده و اطلاعات سرعت را از یونیت ABS دریافت میکنند. در این خودروها پرش عقربه ناشی از خرابی موتور عقربه خود کیلومتر است. اگر خودرو مالتی پلکس باشد نیز پرش عقربه علتی جز خرابی خود موتور عقربه نخواهد داشت.
عقربه آب دمای نامربوط نمایش می‌دهد
بسیاری از خودروها خصوصا خودروهای غیرمالتی‌پلکس، دارای چند سنسور دمای آب مجزا هستند که هر یک از آنها مختص یک ECU و یا یونیت فن بوده و یک عدد نیز مختص عقربه دمای آب است. گاهی این مسئله به وجود می‌آید که عقربه دمای آب شروع به بالا رفتن می‌کند بدون آنکه پیشرانه داغ کرده باشد. سنسور دمای آب متعلق به عقربه دما، سنسوری تک‌پایه است که منفی خود را از بدنه پیشرانه گرفته و تک پایه آن، مقاومت مسیر عقربه آب را با توجه به دمای آب تغییر می‌دهد. حال اگر اتصال بدنه اصلی باتری و یا اتصال بدنه بلوک پیشرانه ضعیف باشد، این سنسور نمی‌تواند کار خود را به صورت صحیح انجام دهد و شاهد نمایش درجات نامربوطی خواهیم بود. تنها راه رفع این مشکل، استفاده از کابل تقویتی کمکی برای اتصال بدنه است. اگر گیج دما را زیادی پایین نشان می‌دهد، به احتمال زیاد سیم سنسور در جایی دچار اتصالی با بدنه شده است.
درجه سوخت دقیق کار نمی‌کند
اگر باک خودرو را سرریز می‌کنید اما درجه باک را فول نشان نمی‌دهد و یا دیرتر از موعد عقربه پایین می‌آید، به احتمال زیاد شناور سوخت و رئوستای داخلی آن دچار خرابی شده است. گاهی بر اثر اشتباه تعمیرکار هنگام سرویس پمپ باک، میله شناور خم می‌شود و درجه سوخت همواره غلط نمایش داده می‌شود. کثیفی رئوستا یا پتانسیومتر داخلی شناور نیز همین مسئله را ایجاد می‌کند.