سال های سال است که خودروهای هیبرید قدم به خیابان ها گذاشته اند. دید جهانیان به این کم مصرف های نسبتا پیچیده، چندان مثبت و دوست داشتنی نبود اما امروزه تنها کلید قفل آلایندگی و مبارزه با هزاران هزار مشکل حاصل از سوخت های فسیلی در واژه خودروهای هیبرید خلاصه می شود، واژه ای که گویا در کشور با آن سر جنگ دارند.

هیبریدها به هیچ وجه ایده نوظهور و جدیدی نیستند اما تاثیر شگرف و جهانی آن ها بر زندگی بشریت کاملا به تازگی نمود ملموس پیدا کرده است. از شورولت ولت، تویوتا پریوس و نیسان لیف تا ماشین آلات صنعتی، خودروهای نظامی و حتی صنعت هوایی با سرعت زیاد رو به استفاده از تکنولوژی هیبرید گذاشته اند تا نقش موثرتری در بهبود آلایندگی های زیست محیطی و کاهش مصرف سوخت های فسیلی داشته باشند.

هیبرید چیست؟

بدون شک برترین سوال در واژه هیبرید از ماهیت آن بر می خیزد. به عبارت ساده خودرو هیبرید هر خودرویی است که مستقل از نوع سوخت (بنزین، دیزل، بایودیزل، الکتریسیته و ...) از بیش از یک منبع نیرو برای رانش خود استفاده کند. تعبیر این تعریف در صنعت خودرو در خودروهایی نمود پیدا می کند که از یک پیشرانه سوخت فسیلی درون سوز (بیشتر بنزینی) و یک یا چند موتور برقی استفاده می کنند.

اگر بخواهیم به منظور سادگی در فهم و درک موضوع از بیان نام و عملکرد انواع گروه های خودروهای هیبرید گذر کنیم باید بگوییم که نحوه عملکرد کلی این خودروها به گونه ای است که با تکیه بر یک پک باتری که معمولا به کمک پیشرانه کوچک درون سوز سوخت فسیلی متصل به یک ژنراتور شارژ می شود، خودرو مورد نظر تحت رانندگی شهری (زیر 50 کیلومتر بر ساعت) و تحت شتابگیری نرمال، برای به حرکت در آوردن خود فقط از نیرو الکتریسیته استفاده می کند که کاملا بدون صدا و آلودگی است.

تنها زمانی که خودرو تحت فشار رانندگی شتاب محور قرار گیرد و یا شارژ باتری کاهش یابد پیشرانه درونسوز سوخت فسیلی تنها به عنوان محرک ژنراتور و یا همانند بیشتر هیبریدهای پرفروش امروزی، به عنوان دومین منبع پیشرانش و محرک ژنراتور وارد مدار شده و ضمن به حرکت در آوردن خودرو اقدام به شارژ کردن باتری می کند.

محبوب ترین نوع هیبریدها آن هایی هستند که از ژنراتور سرخود بهره برده و برای شارژ باتری خود نیازی به ایستگاه شارژ یا برق شهری و توقف چندین ساعته ندارند و به اصطلاح خودشارژ نامیده می شوند. از این رو به واسطه داشتن ژنراتور و استفاده اندک از پیشرانه درون سوز مصرف سوخت بسیار کم و برد مفید بسیار بالایی دارند در حالی که همچون خودروهای برقی به ایستگاه های شارژ که به زیرساخت های مالی و فرهنگی بسیار محتاج هستند، نیازی ندارند.

چرا هیبرید؟

با درنظر گرفتن رویه صنعت خودرو جهانی و آنچه در ایران می گذرد، پاسخ به این پرسش کمی بحث بر انگیز است. طی یک دهه گذشته، نمودار فروش خودروهای هیبرید آنچنان سیر صعودی به خود گرفته است که تا زاویه عمود تنها چند درجه فاصله دارد. آنچه واضح است جایگزینی خودروهای درونسوز سوخت فسیلی با انواع و اقسام خودروهای هیبرید، پیش از جایگزینی آن ها با خودروهای تمام برقی است. به عبارت دیگر، خودروهای هیبرید پل عبور از خودروهای سوخت فسیلی به خودروهای برقی در 25 سال آینده یه حساب می آیند، اما چرا؟

خودروهای هیبرید با تکیه بر دو مولد نیرو، تا حد زیادی از میزان مصرف سوخت فسیلی خود می کاهند چرا که مقدار قابل توجهی از توان مورد نیاز آن ها از طریق باتری و موتور الکتریکی تامین می شود. از آنجایی که خاصیت موتورهای الکتریکی تولید گشتاور بسیار زیاد در ابعاد کوچک (در مقایسه منطقی با پیشرانه های درونسوز) است، درنتیجه وابسته به نوع طراحی، احتیاج محسوسی به سیستم انتقال نیرو یا گیربکس و دیفرانسیل ندارند، درنتیجه اطلاف انرژی در آن ها بسیار ناچیز است و هر آنچه از برق باتری مصرف کنند را به گشتاور خالص تبدیل می کنند.

حال تکنولوژی های نوین و مکملی چون احیا نیرو ترمز (RBS/تبدیل اصطکاک حاص از ترمز به نیرو الکتریسیته به منظور شارژ باتری ها) و استارت /استاپ (روشن و خاموش شدن کاملا هوشمند پیشرانه درونسوز تنها در مواقع نیاز) را با ویژگی های بارز خودروهای هیبرید ترکیب کنیم، خودروی هوشمند، کم مصرف با آلایندگی بسیار پایینی خواهیم داشت که از دیدگاه اقتصادی نیز بسیار منطقی تر از هر نوع خودرو سوخت فسیلی دیگر است.

هیبریدها به ظاهر بسیار پیچیده تر از خودروهای معمولی به نظر می رسند و در حقیقت نیز همین طور هستند. اما نکته بسیار مهم آن است که این میزان از پیچیدگی در هیچ مقطعی مالک را درگیر خود نمی کند چرا که مجموعه هیبرید کاملا پلمپ شده است و تنها نگرانی و رسیدگی های دوره ای مالک تنها محدود به پیشرانه درونسوز می شود که با خودروهای رایج امروزی هیچ تفاوتی ندارد و تعمیرات و نگهداری های سیستم هیبرید فقط و فقط از سوی نمایندگی های مجاز انجام می شود. همچنین از آنجایی که موتورهای برقی ساختار بسیار ساده و بادوامی دارند، سرویس های دوره ای آن ها تقریبا هیچ هزینه ای را طی ده سال اول تملک در بر نخواهد گرفت و این نکته مثبت دیگری در کارنامه درخشان خودروهای هیبرید است.

هیبرید در ایران

چندسال پیش با واردات لکسس CT200h، برای اولین بار پای هیبریدها را به کشور باز شد که به دلیل ناشناخته بودن تکنولوژی و قیمت چندان مورد استقبال قرار نگرفتند. اما با گذر زمان و آشنایی بیشتر مردم با تکنولوژی هیبرید، که بخش عمده آگاه سازی عمومی آن از سوی نشریات و وبسایت های تخصصی خودرویی صورت گرفت.

هیبریدها رفته رفته در دل مردم جا باز کردند و تویوتا پریوس، پرفروش ترین، کاربردی ترین و محبوب ترین خودرو هیبرید جهان نیز به کشور وارد شد. در پس آن هیوندای سوناتا هیبرید نیز به عنوان یکی از هیبریدهای موفق بازار به کشور وارد شد و حتی برخی خودروسازان چینی نیز نمونه های نمایشی از محصولات هیبرید خود به عنوان بخشی از برنامه های بلند مدت خود در نمایشگاه ها ارائه دادند.

این کلاس از خودروها به واسطه برتری های فنی که پیشتر به آن ها اشاره شد، کمترین میزان تعرفه گمرکی واردات را به خود اختصاص دادند و با حمایت های اندک دولتی نظیر ورود مجاز همیشگی آن ها به منطقه طرح ترافیک در دل ایرانی ها نیز جا باز کردند. اما این لبخند خوشحالی با اعلام تعرفه های جدید گمرکی از سوی دولت بر لبان همه خشک شد.

بر اساس تعرفه جدید واردات، هیبریدها بجای 4 درصد، بر اساس شماره تعرفه تا 45 درصد قیمت اعلام گمرکی خود شامل هزینه مضاعف خواهند شد. چندی بعد، برای توجیه این افزایش چشمگیر در تعرفه واردات خودروهای هیبرید، از میزان مصرف سوخت و آلایندگی پیشرانه درونسوز حجیم آن ها به عنوان دلیل اصلی یاد شد. اما آیا این تعبیر منطقی است؟

برای مثال تویوتا پریوس امروزی از پیشرانه بنزینی 1.8 لیتری 16 سوپاپ چهارسیلندرخطی تنفس طبیعی به قدرت 95 اسب بخار و دو موتور الکتریکی به قدرت ترکیبی 121 اسب بخار بهره می برد. این مجموعه فنی مصرف سوخت درون شهری 3.3، جاده ای 3.7 و ترکیبی 3.5 لیتر در هر صد کیلومتر را به ارمغان می آورد که بین دو تا سه برابر کمتر از یک خودرو بنزینی پیشرفته امروزی و تا حدود سه تا چهار برابر کم تر از یک خودرو بنزینی مشابه از سبد خودروهای تولید داخل است. جالب آن که میزان مصرف سوخت شهری این خودرو به دلیل رانندگی کمتر از سرعت تقریبی 50 کیلومتر ساعت و خاموش ماندن پیشرانه بنزینی، کمتر از مصرف سوخت جاده ای آن است.

مثال های برتری در این زمینه از برندهای دیگر کره ای و آمریکایی چون کیا اوپتیما و شورولت ولت دیده می شود که در آن ها مصرف سوخت تا کمتر از 2 لیتر در هر صد کیلومتر نیز می رسد که کاهش خیره کننده ای در میزان مصرف سوخت و سطح آلاینده های تولیدی در جهان است.

میزان کمتر مصرف سوخت به معنای تولید گاز های آلاینده کمتر، ذخیره بیشتر انرژی های فسیلی، داشتن هوای پاک تر، مردم سالم تر و جامعه ای مدرن تر است. اما داستان افزایش تعرفه ها از سوی دولت بیشتر به خصومتی ناگهانی با هیبریدهای انسان دوست و همسویی با مافیای سوخت است.

سرانجام

هر روز نمونه جدیدتر و پیشرفته تری از خودروهای هیبرید در جهان معرفی می شوند که از روز قبل کم مصرف تر، پاک تر و ارزان تر هستند. مسیر صنعت خودرو جهانی رو به پیشرفت و استفاده روز افزون از خودروهای هیبرید و در پس آن ها، خودروهای برقی، حقیقتی اجتناب ناپذیر است. حال می توان با این رویه جهانی همگام و همسو شد و یا می توان با نزاعی توجیه ناپذیر مخالف این رودخانه قدرتمند شنا کرد که نتیجه ای جز آلودگی بیشتر و آسیب های اجتماعی شدیدتر به همراه نخواد داشت. آلودگی کلان شهر های کشور موضوعی بسیار جدی است که تعطیلی های عمومی هفتگی و عدم فروش طرح ترافیک دگر دوای درد آن ها نخواهد بود . لازمه آن اقدامی بزرگ و رادیکال همچون حذف تعرفه واردات خودروهای هیبرید و برقی و ارائه کمک های مالی و فرهنگی همچون تامین جایگاه های شارژ مورد نیاز و یا آموزش جامعه نوجوان امروزی برای همسویی با زندگی در آینده ای تکنولوژیک است.