ماجرای اتومبیل در ایران از آنجا آغاز شد که مظفرالدین شاه در سفر خود به اروپا و با مشاهده اتومبیل و مزایای آن به سعد الدوله وزیر مختار ایران در بلژیک دستور داد که اتومبیلی برای وی خریداری کند و با راننده مخصوص به ایران بفرستد. این ماشین و راننده در سال ۱۲۷۸ خورشیدی وارد شد. این اتومبیل که دود زیادی از آن خارج میشد به «کالسکه دودی» معروف بود. بعد از مدتی به علت ناآشنایی راننده با راه‌های ایران و نامناسب بودن راه‌ها با کوه برخورد می‌کند و اولین حادثه رانندگی در تاریخ ایران ثبت می‌شود. برخلاف خودروهای امروزی سوخت اتومبیل‌های اولیه از نفت بود. در ابتدا به علت نبود راه‌های مناسب و سوخت (که از روسیه وارد میشد) استقبال چندانی از این وسیله نشد ولی با گذشت زمان ورود خودرو به کشور سرعت بیشتری یافت؛ به‌طوری‌که در سال ۱۳۰۵ تعداد اتومبیل‌های ایران به ۶۰۸ دستگاه رسید که در بین آنها 36دستگاه مربوط به سفارتخانه‌ها بودند. به‌دنبال گسترش شهرنشینی میزان واردات خودرو از سال 1300 هجری شمسی (1920میلادی) افزایش یافت و اغلب اتومبیل‌ها در آن سال‌ها از کشورهای آمریکا و انگلیس وارد میشد.
آغاز خودروسازي در ايران
سنگ‌بنای صنعت خودرو در ایران با تاسیس شرکت «جیپ» در سال 1335 شکل گرفت. ماموریت این شرکت که همکار تجاری شرکت «جیپ» آمریکا بود، واردات و فروش اتومبیل‌های جیپ ویلیز و قطعات یدکی آن بود. در سال ۱۳۳۸ پس از احداث کارخانه در جاده مخصوص کرج (محل کنونی شرکت پارس‌خودرو)، مونتاژ انواع اتومبیل‌های جیپ در ایران آغاز شد، اما اولین اتومبیل ساخته شده در ایران اتومبیل «پیکان» بود که در شرکت سهامی عام «کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال» تحت‌لیسانس کارخانه تالبوت انگلستان ساخته و در سال 1346 وارد بازار شد. تولید وانت، مینی‌بوس و اتوبوس نیز به تدریج در سال‌های بعد در این کارخانه شروع شد.در همان سال سواری‌های «آریا» و «شاهین» نیز در کارخانه پارس خودرو ودر سال 1347 سواری «ژیان» در کارخانه سایپا تولید و به بازار عرضه شد. در سال 1351 با تبدیل کارخانه پارس خودرو به شرکت «جنرال موتورز ایران» تولید اتومبیل‌های آریا و شاهین متوقف و تولید سواری‌های شورولت (اپل) 2500 و 2800 سی سی همچنین تولید سه نوع اتومبیل سواری «بیوک»، «کادیلاک» و «شورولت نوا» تحت‌لیسانس جنرال موتورز آمریکا شروع شد. تولید این نوع سواری‌ها تا پایان سال 1360 ادامه داشت. در سال 1359 تولید سواری ژیان در کارخانه سایپا متوقف و به جای آن تولید سواری «رنو5» که از سال 1354 در کنار تولید ژیان آغاز شده بود ادامه یافت.
صنعت خودرو پس از انقلاب اسلامي
همکاری استراتژیک خودروسازی ایران که قبل از انقلاب محدود به آمریکا و اروپا بود پس از پیروزی انقلاب اسلامی با قطع همکاری با شرکت جنرال موتورز آمریکا، با شیب کندی همکاری خود را با شرکای اروپایی ادامه داد. پس از پایان جنگ تحمیلی و بازشدن فضای کسب‌و‌کار؛ متولیان صنعت خودرو به‌دنبال گسترش فعالیت‌های خود برآمدند و مرزهای ژئوپلیتیک صنعت خودرو از اروپا به سمت آسیای دور گسترش یافت و با ایجاد دو قطب صنعتی خودروساز تقسیم کار نانوشته‌ای را برنامه‌ریزی کردند. مرکز ثقل یک قطب خودروساز یعنی ایران‌خودرو در اروپا و با همکاری پژو شکل گرفت و مرکز ثقل دیگر آن توسط سایپا در کره‌جنوبی با همکاری کیاموتورز. گویی سیاست‌گذاران صنعتی اینگونه اندیشیده بودند که با این تقسیم‌بندی حاشیه امنیت بیشتری برای این صنعت ایجاد کنند. چرخ‌های این صنعت تا مدت‌ها براساس همین ژئوپلیتیک می‌چرخید تا آنکه تحریم‌های بین‌المللی، دامن این صنعت را گرفت و مشکلاتی در ژئوپلیتیک آن ایجاد کرد.
با وجود گذشت حدود يك قرن از ورود اولين خودرو به كشور، رويكرد اصلي به صنايع خودرو به مفهوم صنعتي و امروزي آن از سال 1336 با تاسيس اولين كارخانه مونتاژ خودرو به‌صورت محدود آغاز شد و به‌تدريج توسعه يافت. با نگاه به پيشينه خودروسازي در كشور و روند رشد آن، 3 دوره متمايز در گذشته و 2 دوره نيز در حال و آينده براي آن قابل تشخيص است:
• دوره اول، از سال 1336 تا 1359: دوره شكل‌گيري صنعت مونتاژ: اين دوره عمدتا دوران شكل‌گيري صنعت مونتاژ خودرو در ايران بوده و صنايع خودرو ازسوی بخش خصوصي و با همكاري شركت‌هاي خارجي و با هدف سودآوري تاسيس شد.
• دوره دوم، از سال 1359 تا 1371: دوره پس از انقلاب اسلامي و دوران جنگ تحميلي: اين دوره پس از پيروزي انقلاب اسلامي آغاز شده و در بدو آن صنايع خودرو ملي شده و اهداف و مباني آن در چارچوب اهداف جمهوري اسلامي ايران تبيين شد كه به‌دليل وقوع جنگ تحميلي و مشكلات موجود، صنعت خودروسازي دچار ركود شديد شد.
• دوره سوم، از سال 1371 تا سال 1382:شكوفايي و توسعه صنعت خودرو با راهبرد جايگزيني واردات: در اين دوره پس از پايان جنگ و تصويب قانون خودرو، برنامه خودكفايي و افزايش ساخت داخل در سرلوحه برنامه‌هاي خودروسازي قرار گرفت، به‌طوريكه در پرتو آن ساير مسائل از قبيل كيفيت، مصرف سوخت، آلايندگي و حتي قيمت تا حدودي در حاشيه قرار گرفتند.
• دوره چهارم، از سال 1382 تا سال 1384:رقابتي شدن صنعت خودرو با هدف ايجاد و توسعه فرصت‌هاي صادراتي: در دوره حاضر رقابت‌پذير شدن صنعت خودرو و حضور در عرصه رقابت بين‌المللي و توليد محصول با استانداردهاي بين‌المللي با هدف ايجاد و توسعه فرصت‌هاي صادراتي به‌عنوان برنامه تعيين شده است.
• دوره پنجم، از سال 1384 به بعد:جهاني شدن صنعت خودرو با هدف رهبري بازار منطقه: برنامه آتي صنايع خودروسازي كشور، جهاني شدن صنعت خودرو ايران در كنار خودروسازان بزرگ جهان و ورود به بازارهاي جهاني با برند ملي است.
وضعيت صنعت خودرو در ايران
براساس اظهارات معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی هزینه ایجاد هر شغل در سال 1394 معادل 300 میلیون تومان خواهد بود و با توجه به اینکه در حال حاضر در صنعت خودرو و ساخت قطعات آن900 هزار نفر مشغول به فعالیت هستند؛ بنابراین در صورت تعطیلی صنعت خودرو، لازم است برای ایجاد اشتغال جدید این افراد نیاز به 270 هزار میلیارد تومان است. همچنین از آنجایی که در بودجه سال 94 برای اشتغالزایی 4 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است از این رو ایجاد اشتغال برای افراد شاغل در صنعت خودرو 5/ 67 سال طول می‌کشد. خودروسازی ایران، پس از صنعت نفت فعال‌ترین صنعت اين كشور 80 ميليون نفري است. هم‌اکنون وزن اصلی این صنعت با تولید انحصاری 88 درصد خودروهای ایران بر دوش دو گروه ایران‌خودرو و سایپا است.